विराटनगर । भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले कोसी–मेची नदी जोड्ने परियोजना भारत बिहानरमा उद्घाटन गरेका छन् । यो भारत सरकारको महत्वाकांक्षी राष्ट्रिय योजना हो । यसअन्तर्गत प्रस्तावित नदी जडान परियोजनाको एउटा हिस्सा हो। यो परियोजना बिहार र नेपालका केही भागहरूमा प्रभाव पार्नेछ। तर, यसको कार्यान्वयन अघि नै यसले विवाद सिर्जना गरिसकेको छ। विशेष गरी बिहारका बाढी पीडितहरूले परियोजनाको विरोध गर्दै आएका छन्।

यस परियोजनाको मुख्य उद्देश्य क्षेत्रको सिंचाइ व्यवस्था सुधार गर्नु हो। तर स्थानीय जनताको भनाइमा परियोजनाले उनीहरूको मुख्य समस्या, अर्थात् हरेक वर्षको बाढीको समस्यालाई समाधान गर्न सकेको छैन।

बिज्ञापन

यो परियोजनाले कोसी नदीलाई मेची नदीसँग जोड्ने छ । मेची नदी महानन्दा नदीको सहायक नदी हो। परियोजनाले वार्षिक रूपमा करिब ४.७४ लाख हेक्टर जमिनमा सिंचाइ सुविधा पुर्‍याउने लक्ष्य राखेको छ, जसमा २.९९ लाख हेक्टर क्षेत्र बिहारमा पर्दछ। यसका अतिरिक्त, यो परियोजनाले २४ मिलियन क्यूबिक मिटर पानी घरेलु तथा औद्योगिक प्रयोजनका लागि आपूर्ति गर्नेछ। परियोजना सम्पन्न भएपछि कोसी ब्यारेजबाट थप ५,२४७ क्यूसेक्स पानी बाहिर निकालिने अपेक्षा गरिएको छ। परियोजना भारत सरकारको राष्ट्रिय जल विकास एजेन्सीको सुपरिवेक्षणमा सञ्चालन भइरहेको छ।

यद्यपि परियोजना मुख्य रूपमा सिंचाइ केन्द्रित छ, यसले खरीफ बालीको मौसममा महानन्दा नदी बेसिनमा पर्ने २.१५ लाख हेक्टर जमिनलाई लाभ पुर्‍याउने दाबी गरिएको छ। तर बाढी नियन्त्रणको स्पष्ट र ठोस योजना नभएकाले बाढीग्रस्त क्षेत्रका बासिन्दाहरू चिन्तित छन्।

परियोजनाले ब्यारेजबाट केवल ५,२४७ क्यूसेक्स अतिरिक्त पानी मात्र बाहिर निकाल्नेछ जुन कुल क्षमता ९ लाख क्यूसेक्स भएको ब्यारेजका लागि नगण्य मात्रामा हो। स्थानीय जनताको तर्क छ कि यस्तो थोरै पानीको व्यवस्थाले बाढी न्यूनीकरणमा खासै प्रभाव पार्न सक्दैन। बाढी र जमिन कटानका कारण घरबार गुम्ने, बाली डुब्ने र जीविकोपार्जनमा असर पर्ने समस्याहरू निरन्तर भइरहेका छन्। परियोजनाको सिंचाइमुखी दृष्टिकोणले यी तत्कालीन र दोहोरिने समस्याहरू समाधान गर्न सकेको छैन।

कोसी नदीलाई बिहारको दुःख भनेर चिनिन्छ। यो नदी समुद्री सतहबाट ७,००० मिटर माथिको हिमालय क्षेत्र, विशेषगरी एभरेष्ट र कञ्चनजङ्घा क्षेत्रको पानी संकलन गर्ने क्याचमेन्ट एरियाबाट उत्पत्ति हुन्छ। यो नदी चीन, नेपाल हुँदै भारत प्रवेश गरी बिहारको कटिहार जिल्लास्थित कर्सेला नजिक गङ्गा नदीमा मिसिन्छ।

कोसी नदी तीनवटा मुख्य सातवटा नदीहरूको संगमबाट बनेको छ । यस नदीको विशेषता भनेको यसको बहाव मार्ग लगातार पश्चिमतर्फ सर्दै जानु हो। पछिल्ला २०० वर्षमा यसले करिब ११२ किलोमिटर पश्चिमतर्फ धारा परिवर्तन गरेको छ, जसले दरभंगा, सहरसा, र पूर्णिया जिल्लामा खेतीयोग्य जमिनमा विनाश निम्त्याएको छ।

यस नदीका प्रमुख सहायक नदीहरूमा त्रिजुंगा, भुतही बलान, कमला बलान, र बागमती पर्दछन्, जसले तराई हुँदै कोसीमा मिसिने गर्दछन्।

यसरी हेर्दा, कोसी–मेची नदी जोड्ने परियोजना एक ठूलो स्तरको योजना भए पनि यसले स्थानीय स्तरमा रहेका बाढी र पुनर्वासजस्ता समस्याहरूको समाधान नदिएको स्थानीय जनताको भनाइ छ। यसले सिंचाइ त बढाउनेछ तर वास्तविक पीडा समाधान नगरेसम्म यस परियोजनाले व्यापक समर्थन पाउने सम्भावना कम देखिन्छ। यस विषयमा नेपाल सरकारको धारणा भने सार्वजनिक भएको छैन ।

×

❮

❯