वैज्ञानिकहरूले रातको समयमा मध्य नेपालमा “Cyrtodactylus” नामक गेको(छेपारो ) प्रजातिको सम्भावित बासस्थानको खोजी गर्दै गर्दा, केही फरक देखिने गेकोहरू फेला परे। यो अध्ययन सेप्टेम्बर २३ मा वैज्ञानिक जर्नल “ZooKeys” मा प्रकाशित भएको हो। अनुसन्धानकर्ताहरूले सडक छेउका पर्खालहरू, ढुंगाहरू, झारपात र ती पुराना किल्लाका ढुंगा-पर्खालहरूमा खोजी गरेका थिए।
मकवानपुरगढी किल्लामा एउटा “मध्यम आकारको” बेन्ट-टो गेको फेला पर्यो, जसको शरीरमा हल्का उठेका, छरिएका बम्पहरू छन्। यसको लम्बाइ करिब ५.७ इन्च छ, र पुच्छर शरीरभन्दा अलिकति लामो छ। गेकोको रंग हल्का खैरो छ, गाढा खैरो वा कालो रंगका जालीजस्ता धर्साहरू र फिका खैरो धब्बा जस्ता चिन्हहरू छन्।
यस प्रजातिको नाम “Cyrtodactylus makwanpurgadhiensis” राखिएको हो। “गढी” भन्नाले किल्ला जनाउँछ, र मकवानपुरगढी नेपालको सबैभन्दा ठूलो किल्ला हो, जसको निर्माण १६औँ शताब्दीमा सेन वंशको समयमा भएको हो।
अनुसन्धानकर्ताहरूले किल्लाका पर्खालहरूमा विभिन्न उचाइमा करिब २०–२५ वटा गेकोहरू देखेका थिए। किल्लाका पर्खालहरूमा काइ जमेको थियो र थुप्रै चिराहरू थिए। यो क्षेत्र उप-उष्णकटिबंधीय साल मिश्रित बन क्षेत्रमा पर्दछ। यद्यपि किल्ला पर्यटक गन्तव्य भएकाले वरपरको प्राकृतिक वनस्पति सफा गरिएको छ। दिनको समयमा चहलपहल भए पनि राति शान्त वातावरण रहन्छ।
दोस्रो प्रजाति हरिहरपुरगढी किल्लामा फेला पर्यो, जुन पनि मध्यम आकारको गेको हो। यसलाई “Cyrtodactylus chure” नाम दिइएको छ। “चुरे” शब्द सिवालिक पर्वतलाई जनाउँछ, जहाँ यो गेको भेटिएको थियो। नेपालमा चुरे भन्ने शब्द नीति निर्माता, संरक्षणविद् र स्थानिय समुदायहरूले सिवालिक क्षेत्र जनाउन प्रयोग गर्छन्।
यी हिमाली श्रृंखलाहरूमध्ये सबैभन्दा दक्षिणतिर पर्ने, सुक्खा, भूगर्भीय रूपमा अस्थिर र हालसालै बनेका हुन्, जसले तराई क्षेत्रसँगको सिमाना छुट्याउँछ।
चुरे गेको अरू प्रजातिको तुलनामा सानो छ, करिब ५ इन्च लामो। यसको शरीर र पुच्छर दुबै स्लिम छन्। गेकोको रंग खैरो छ र गर्दनदेखि पुच्छरको आधारसम्म गाढा खैरो रंगका टुक्रिएका ट्रान्सभर्स मार्किङहरू छन्। पुच्छरमा घेरा-जस्ता डार्क मार्किङहरू छन्।
यसको आँखाको रंग कांस्य (ब्रोंज) जस्तो देखिन्छ र आँखाको वरिपरि फिका सुन्तला रंगको घेरो छ।
हरिहरपुरगढी किल्ला पनि सेन वंशले १६औँ शताब्दीमा बनाएको हो, तर यो क्षेत्र अहिले पनि विकट छ र पर्यटकीय गन्तव्य होइन। यो स्थान नजिकको शहरबाट करिब २० माइल टाढा छ। यद्यपि हालसालै सिवालिक पर्वत क्षेत्रमा सडक निर्माण भइरहेका छन्, जसमध्ये सिन्धुली र मकवानपुर बीचको सडक विकास परियोजना पनि पर्दछ।
यसको कारण नजिकको भविष्यमा यहाँ यातायातको चाप बढ्ने सम्भावना छ। हाल रातको समयमा यो क्षेत्र शान्त हुन्छ र गेकोहरू टर्चलाइटको उज्यालोलाई संवेदनशील रूपमा प्रतिक्रिया जनाउँछन्।
यी दुई नयाँ प्रजाति काठमाडौँको दक्षिणतर्फ मध्य नेपालमा फेला परेका हुन्। अनुसन्धान टोलीमा सन्तोष भट्टाराई, विवेक गौतम, विशाल प्रसाद न्यौपाने, अक्षय खांडेकर, तेजस ठाकरे, ईशान अग्रवाल, एश्ली आर. ओल्सन, फियोना होगन र वेन्डी राइट सहभागी थिए।
मंगलबार, असोज २१, २०८२
मंगलबार, असोज २१, २०८२
